Avanos ile Gülşehir arasında, uzun yıllardan beri çeşitli şekillerde anlatılan bir sandık olayı vardır. Eskiden, 'Kaymakamlık Sandığı' denilen Mal Müdürlüğü Kasası nerede ise orası ilçe merkezi sayılırmış. Avanos ile Gülşehir arasında bazı olaylara neden olan Kaymakamlık sandığı (Mal Müdürlüğü Kasası) olayını incelemek, işin aslını öğrenmek için önce sandığın ve belgelerin korunduğu Gülşehir Kütüphane Müdürlüğüne gittim, yetkililerle konuşup belgeleri inceledim. Sonra Avanos' a gidip Avanos Kaymakamlığından bilgiler aldım.. Avanos Kaymakamlık makam odasındaki cam muhafaza içerisinde korunan 'Avanos Kaymakamlık Sandığı' nı gördüm.. Gülşehir Kütüphane Müdürlüğü'ne ve Avanos Kaymakamlığı'na yardımları ve konukseverlikleri için teşekkürlerimi ve saygılarımı sunuyorum.
Bu yazımda, kendim konu ile ilgili bir yorum yapmayacağım, yalnızca önce Gülşehir Kütüphane Müdürlüğü' nden aldığım yazılı belgeyi, sonra da Avanos Kaymakamlığı' ndan aldığım ve Avanos araştırmaları ile ilgili yazılarından tanıdığımız, benim de öğretmenim olmuş rahmetli Emekli Öğretmen M.Haydar Oğuz' un araştırma yazısını aynen sunacağım;
Gülşehir' den edindiğim belge;
'GÜLŞEHİR VE AVANOS İLÇELERİ ARASINDA OLAYLARA NEDEN OLAN SANDIK (MAL MÜDÜRLÜĞÜ KASASI)
Eski ismi Arapsun olan Gülşehir, 1777 yılında Karavezir Seyyit Mehmet Paşa tarafından ilçe yapılmıştır. Bu durumdan diğer kasaba ve beldeler özellikle de Avanoslu' lar rahatsız oluyorlardı. O zamanki kanunlara göre Maliye Kasası olan sandık nerede ise orası ilçe olurdu. Bu yüzden Avanos' lular Gülşehir' de bulunan bu sandığı almak için sürekli mücadele etmişlerdir. Bu mücadelelerden bazılarında başarılı olup sandığı Avanos' a götürmüşlerse de Gülşehir' liler karşı baskınlar yaparak sandığı geri almayı başarmışlardır.
Bu konu ile ilgili bahsedilen olaylardan biri şu şekilde anlatılmaktadır;
Gülşehir İlçesi eski Belediye Reislerinden Ahmet Hamdi Ağa (1892 -1895 yılları arasında reislik yapmıştır) zamanında Avanoslu' lar seçilmiş yiğit delikenlılarıyla bir gece baskın yaparak sandığı Gülşehir' den kaçırma teşebbüsünde bulunuyorlar. Bunu haber alan Ahmet Hamdi Ağa hemen adamlarını toplayarak Avanoslu' ların peşine düşüyor ve şimdiki ismi Yeşiiöz olan Cemel Köyü yakınlarında onlara yetişiyor. İki grup arasında şiddetli bir çatışma oluyor ve sonunda Ahmet Hamdi Ağa yönetimindeki Gülşehirli' ler sandığı Avanoslu' ların elinden geri almayı başarıyorlar. Ancak bu çatışma sırasında Ahmet Hamdi Ağa dört parmağını kaybediyor. Gülşehirli Nalbant Ali Efendi, Ahmet Hamdi Ağa' yı evine kadar sırtında getiriyor. Bu olaydan sonra Ahmet Hamdi Ağa 'Gazi' ve 'Mücahit' ünvanları ile anılıyor.
Bu olaylar çok kimselere zarar verdiği için olayların bitmesini isteyen Gülşehir eşrafından Köse Tahir Efendi' nin babası, Padişah' ın kahvecisiyle olan arkadaşlığından faydalanarak, Padişah' a Avanos' un da ilçe olması hakkında girişimlerde bulunup bunu başarıyor. Böylece Avanos' un da ilçe olmasıyla birlikte onlara da bir sandık verilerek bu kavga ve çatışmalar sona ermiş oluyor.
Gözüpekliği ve cesareti ile Avanoslu' lara kendisini hayran bırakan Ahmet Hamdi Ağa Avanoslu' lar tarafından çok sayıda davet alıyor. Fakat çeşitli sebeplerle bu teklifleri reddediyor. En sonunda ısrarlar üzerine silahlı korumalar eşliğinde Avanos' a giden Ahmet Hamdi Ağa çok büyük iltifat ve coşku ile karşılanıyor ve en iyi şekilde ağırlanarak Gülşehir' e hoşnut bir şekilde uğurlanıyor.'
Avanos' tan edindiğim belge;
'Avanos, ilk defa 1867 yılında İlçe Merkezi olmuştur.
Bu durum 10 yıl sürmüş ve 1877' de son bularak, Avanos Gülşehri' ne bağlı bir nahiye merkezi haline getirilmiştir.Bunun nedenleri kesin olarak bilinememektedir. Bütün Avanoslu' lar, nahiye durumuna getirilmelerini asla kabullenmek istememişler ve çeşitli makamlara başvurarak, ilçe merkezi olmanın yollarını aramışlarsa da, buna muvaffak olamamışlar ve 1887 yılına kadar nahiye olarak adareye devam etmişlerdir.
Nihayet bir 'Sandık Getirme (Kaçırma)' olayı ile de, yeniden İlçe Merkezi olmanın yolunu sağlamışlardır. Bu olay şöyle olmuştur;
A – 1887' de Padişah II.Abdülhamit' tir. Padişahın en sevdiği ve çok güvendiği bir Kurenesı (yaveri) var. BU yaver de Avanoslu' dur. Annesi Avanos' taki Dereli ailesinden ve babası Cafer Ağalardan olan bu yaver Arif Bey' dir. Zekî, çalışkan ve memleketini çok seven, sarayın çeşitli entrika ve kirli işlerine hiç iltifat etmeyen, onları elinden gelebildiği ölçüde önlemeye çalışan bir kişidir Arif Bey. Galatasaray ve Mülkiye-i Şahane mezunudur.
B- Beş Avanoslu gözüpek ve atılgan hemşerimiz, aralarında sözbirliği ederek, İlçe merkezimiz olan Gülşehir' e doğru yola çıkıyorlar. Bir gece, Hükümet Konağının maliye dairesine giri, para kasası vazifesini gören şu gördüğünüz sandığı alıp Avanos' a doğru yola çıkıyorlar ve bunu kasabaya kadar hiç kimseye kaptırmadan ve bir hayli de çarpışmadan sonra , getirmeyi başarıyorlar. Bu şahıslar; Engesçi, Deliboran, Deli Aponun Mahmut ve ismini tespit edemediğimiz iki kişi daha.. Sandık Avanos' tadır ve Gülşehir de durumu saraya bildirmiştir.
C- Abdülhamit, Arif Bey' i çağırmış ve kendisinden bu olay hakkında bilgi istemiş. Arif Bey hemşerimizin verdiği cevabın son cümlesi; 'Avanos artık İlçe Merkezi olma hakkını elde etmiştir. İradenizi bekliyor..' Padişah' da ; 'İrade ettim, Avanos İlçedir..' diyerek fiili duruma hukuki bir nitelik vermiştir. (1887 yılından beri de ikinci defa İlçe Merkezliği süregelmiştir.)
08.08.1968 (Tarihte Avanos not ve incelemelerinden) M. Haydar Oğuz – Emekli Öğretmen'
Avanos ile Gülşehir arasındaki 'Kaymakamlık Sandığı' olayı ile ilgili Gülşehir ve Avanos' tan edindiğim belgeleri aynen paylaştım, yorum; siz değerli okuyucularımızındır. Bu konuda elinde belge ve bilgi olanlar e-posta ile bize ulaştırıp tarihe ışık tutulmasına yardımcı olurlarsa mutlu oluruz.
Mustafa Taşkın